مهاجرانی:آیت الله منتظری ملاک حقوق فرد را انسان بودن می دانست

حمید تکاپو

شبکه جنبش راه سبز(جرس): به مناسبت چهلمین روز درگذشت آیت الله العظمی حسینعلی منتظری مجاهد نستوه و پدر معنوی جنبش سبز، برنامه ای به همت کانون توحید لندن (وابسته به انجمن اسلامی دانشجویان مقیم بریتانیا) در شامگاه شنبه ۱۰ بهمن ماه برگزار شد.

به گزارش خبرنگار جرس، در این مراسم آقایان دکتر سید عطاءالله مهاجرانی با موضوع قرآن کلام خداوند؛ دکتر سید مجید تفرشی با موضوع نگاهی به تحولات مرجعیت شیعه درتاریخ ایران معاصر و دکتر ابوالقاسم فنایی با موضوع فقه و اخلاق از نگاه آیت الله منتظری، سخنرانی کردند.

در ابتدای این جلسه دکتر فنایی سخنرانی نموده و با بیان این نکته که آیت الله منتظری آبروی حوزه های علمیه ی جهان تشبع بود، وی را مرجعی ذکر کرد که تا آخرین لحظات عمر "یار مظلومان و خصم ظالمان" بود و خاطرنشان نمود "منتظری نشان داد ریاست دنیوی ارزش ذاتی ندارد و در تعارض اخلاق و عدالت با قدرت، اخلاق و عدالت باید در اولویت باشد." دکتر فنایی همچنین به این نکته اشاره نمود که "آیت الله منتظری اخلاق را با ریاست و قدرت معامله نکرد."

ایشان در ادامه سخنان خود پیرامون فقه و اخلاق از نگاه آیت الله منتظری، یکی از آخرین کتب معظم له را که پیرامون حقوق بشر نوشته شده و عنوان آن «رساله حقوق» می باشد مورد اشاره و ماخذ قرار داد و خاطرنشان کرد "اولین بار آیت الله منتظری بود که در مورد حقوق مخالفان و حقوق شهروندی در جهان تشیع سخن گفت و حقوق شهروندی را همانند جهان مدرن پذیرفت و تاکید داشت که حقوق شهروندی کافران و غیر مسلمانان با مومنان هیچ فرقی ندارد."

فنایی همچنین تصریح کرد که آیت الله منتظری میثاق جهانی حقوق بشر را پذیرفت و معتقد بودند "کل حقوق بشر، از یک اصل اساسی یعنی کرامت انسانی ناشی می شود."

دکتر تفرشی نیز پیرامون تحولات مرجعیت شیعه درتاریخ ایران معاصر سخن گفت و بعد از کالبد شکافی این موضوع از منظر تاریخی، سالهای مرجعیت آیت الله منتظری را مورد بررسی و مرور قرار داد و با تکریم مواضع آن مرجع تقلید مردمی، خاطرنشان ساخت "نوع برخوردهایی که با ایشان در زمان عزل از قائم مقامی رهبری و بی حرمتی هایی که سالهای بعد از آن صورت گرفت و همچنین برخوردی که حاکمیت با مراسم تشییع جنازه و مراسم ایشان داشت، آسیبی بزرگ به مرجعیت شیعه وارد نمود."

در ادامه مراسم، دکتر مهاجرانی موضوع «قرآن کلام خداوند» را آغاز نمود و با ذکر این مقدمه که "آیت الله منتظری در تمام طول عمرش به عهدی که با خداوند داشت پایبند بود و ماند"، خاطرنشان ساخت "قرآن مجید در همین مورد اشاره نموده است که برخی انسانها زندگی خود را دچار دگرگونی هایی نمی کنند که پیمانشان با خداوند به فراموشی سپرده شود و مصلحتی را تشخیص نمی دهند که نهایتا پیمان شکن شوند."

اولین وزیر فرهنگ در دولت اصلاحات، با ذکر مقدمه فوق به بیان این مسئله پرداخت که مرحوم آیت الله منتظری بعنوان یکی از بهترین شاگردهای مرحوم آیت الله بروجردی نگاهی همانند ایشان به مقوله قدرت داشت.."

دکتر مهاجرانی در این زمینه خاطرنشان می سازد که آیت الله منتظری نیز وقتی می خواست به مقوله قدرت نزدیک شود، ملاحظاتی مختلف را مدنظر داشت، بعلاوه اینکه ایشان با نهج البلاغه "زندگی" می کرد که بوضوح حضرت امیر در نامه ای معروف به مالک اشتر خاطرنشان کرده بود "انسانهای جامعه ی تحت حکومت تو دو گروهند؛ یا مسلمانند یا اینکه شهروند غیر مسلمانند، که البته گروه دوم نیز مانند خودت انسان هستند، و یقینا دارای حقوق انسانی می باشند."

دکتر مهاجرانی همچنین تصریح نمود که آقای عمادالدین باقی* در همین زمینه گفتگوئی مفصل با مرحوم منتظری انجام داده بود که در آن گفتگو آیت الله منتظری مبنای حقوق انسان در نگاه دینی را "از حقوق مسلمان به حقوق انسانی" تغییر داد. یعنی ایشان تاکید کرده بودند که "مبنای حقوق یک فرد در جامعه، مسلمان بودنِ وی نیست؛ بلکه انسان و بشر بودنِ وی است."

دکتر مهاجرانی در ادامه سخنان خود، کتاب «سفیر حق، صفیر وحی» اثر سالهای اخیر آیت الله العظمی منتظری را از منابع قابل توجه و با اهمیت در بحث قرآن دانست و از نکات مهم در این کتاب را "نوع ادبیات منحصر به فرد مرحوم منتظری در گفتگو با مخاطبینِ خود" ذکر کرد.

ایشان همچنین با نقد گفتار برخی متفکرین که "منشا غیر وحی برای قرآن" ذکر کرده اند خاطرنشان نمود در گذشته نیز گروهی (مانندسید احمد خان هندی) بر این باور بودند که "پیامبر خودش گمان می کرده قرآن به ایشان وحی می شود و وحی مانند فواره ای از جان پیامبر می جوشیده و بر خود وی فرود می آمده است...یعنی مبدا و مقصد آن، خودِ پیامبر است."

دکتر مهاجرانی خاطرنشان ساختند که آیت الله منتظری توجه ویژه ای به این مسئله داشتند و بحث جامعی در این زمینه سامان دادند و در جائی از کتاب خود (همان) متذکر شده بودند که وقتی با هستی و پدیده های آن روبرو می شویم و می خواهیم آنرا بشناسیم، دو راه برای شناخت داریم؛ یکی کسبی و دیگری کشفی. در اولی اراده ما دخیل است و ابزار آنرا می توان تحصیل نمود و هرچه قدر ابزار و امکان علمی بیشتری داشته باشیم، شناخت بیشتری خواهیم داشت، ولی در دومی منشا آن اراده یا تلاش ما نیست و بر مبنای الهام می باشد.

دکتر مهاجرانی سپس با بیان این نکته که "پیامبران الهی نیز تا کنون نگفته یا ادعا نکرده اند که این سخنان، سخنانِ خودِ آنهاست"، بر گفتار برخی از متفکرین پیرامون اینکه "مولوی، ملاصدرا و ابن عربی نیز به انسانی بودن منشا قرآن معتقد بوده اند" نقد وارد نمود و با الهام از کتاب آیت الله منتظری در ارتباط با این مسئله گفت "مراد این بود که خاطرنشان کنم آیت الله منتظری بعنوان یک فقیه، متکلم و فیلسوف، معتقد بود وقتی می خواهیم در مواردی بدین مهمی نظریه ای را مطرح کنیم و یا قضاوت کنیم، ضرورت دارد مجموعه فکری و کلامی این افراد را مورد تحقیق کامل و بررسی قرار دهیم و نه اینکه صرفا بر اساس جمله ای برداشت و استنتاج خودمان را تعمیم بدهیم.."

ایشان همچنین خاطرنشان کرد که هم ملاصدرا، هم مولوی، هم ابن عربی و هم آیت الله منتظری معتقد به این بودند که "قرآن مجید کلام خداوند است."

ایشان خاطرنشان کردند "چهار جلسه آینده از سخنانم بابت این چهار نفر و همین بحث خواهد بود."

بعد از سخنرانی دکتر مهاجرانی، دکتر فنائی دقایقی دیگر سخن گفته و پیرامون دو نکته از کتاب رساله حقوق از آیت الله منتظری مطالبی را طرح نمود. ایشان در این زمینه خاطرنشان ساخت آیت الله منتظری تاکید زیادی پیرامون "لزوم جلوگیری از سوء استفاده از قدرت توسط حاکمان و ابزار های آن و همچنین حق تعیین سرنوشت افراد جامعه" داشته و معتقد بودند که "همیشه امکان سوء استفاده از قدرت و حتی انتخابات توسط حاکمان وجود دارد، چرا که قدرتمندان، ابزار زیادی در دست دارد برای اینکه بتوانند تضببع حقوق ملت و مابقی کارهای خود را شرعی و قانونی نشان دهند، بنابراین جهت جلوگیری از هرگونه سوء استفاده از قدرت، پنج مکانیسم نهادینه کردن نظارت مردمی، تامین آزادی های سیاسی- حزبی- رسانه ای، رعایت تفکیک قوا، محدود ساختن زمان حاکمان و همچنین پاسخگو بودن حاکمیت لازم و ضروری است."

در خلال مراسم، دو فیلم کوتاه یکی با سخنان پدر معنوی جنبش سبز در مراسم عید قربان و همچنین آخرین نماز ایشان (پیش از وفات) پخش گردید.

در پایان این مراسم چند پرسش قرآنی و فقهی مورد سوال قرار گرفت که مهمانان به آن پاسخ دادند.

لازم به ذکر است مراسم چهلم آیت الله العظمی حسینعلی منتظری و مرحوم مهندس بازرگان، با سخنرانی دکتر سروش، مسعود بهنود و فرخ نگهدار، روز دوشنبه ۸ فوربه در دانشگاه UCL لندن برگزار خواهد شد.

*عمادالدین باقی، روزنامه نگار، فعال حقوق بشر و محقق، در جریان دستگیری گسترده ی فعالان کشور بعد از عاشورای خونین کشور بازداشت و به زندان منتقل شد.

آیت الله منتظری در مصاحبه ای با عمادالدین باقی در پاییز سال ۸۶ ، پیرامون مسایل سیاسی روز، زوایای تاریک اتفاقات انقلاب اسلامی، ولایت فقیه و احکام قضایی (نظیر سنگسار و اعدام و …)، جلسات خصوصی خود و آیت الله خمینی و آزادی بیان و بسیاری مسایل دیگر صحبت کرد.