۲۷ سال پیش آیت الله خامنه ای مشروعیت ولی فقیه را از رای مردم می دانست

مرتضی نیک پندار

جنبش راه سبز(جرس): جانشین نماینده رهبر جمهوری اسلامی ایران در سپاه پاسداران می گوید که اعضای مجلس خبرگان نمی توانند ولی فقیه را عزل کنند. مجتبی ذوالنور که خود نزد آیت الله خامنه ای و مصباح یزدی درس خوانده است، این سخنان را در جمع مبلغان نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه ها ایراد کرد. به گفته ذوالنور، "این ولی فقیه است که به نظام مشروعیت می دهد و مردم تنها زمينه اجرايي شدن ولايت فقيه را فراهم ميكنند."

سخنان مجتبی ذوالنور البته حاوی نکات تازه ای درباره نظریه ولایت فقیه نیست، اما تکرار این نظر از سوی نزدیک ترین مقامات منصوب شده توسط آیت الله خامنه ای نشان دهنده آن است که او باور دارد که مشروعیت خود را نه از جانب مردم بلکه آنچنان که ذالنور می گوید: "ازسوي خداوند ، پيامبر و معصومين" می گیرد. صادق لاریجانی، رییس تازه منصوب شده قوه قضاییه نیز از جمله کسانی است که چنین دیدگاهی دارد و معتقد است که "رای مردم به حکومت مشروعیت نمی دهد." در دوم مردادماه سال جاری علی سعیدی نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران نیز در سخنرانی خود پیش از خطبه های نماز جمعه تهران گفته بود: "مردم در نظام اسلامي نقش مشروعيت بخشي به آن را ندارند، ‌بلکه نقش آنها فعليت بخشيدن به حاکميت ديني است." وی همچنین ادعا کرده بود: "کسي که در برابر ولايت فقيه ايستاده و مقابله کند مانند آن است که در مقابل امام زمان ايستاده است." آیت الله خامنه ای اگرچه به صراحت در این باره نظر خود را اعلام نکرده است اما در سخنرانی های متعددی گفته است که مشروعیت رای مردم در دموکراسی های رایج دنیا را قبول ندارد. رهبر جمهوری اسلامی از جمله در دیداری که با اعضای مجلس خبرگان در اسفندماه سال ۱۳۸۱ داشت گفت: "ريشه مشروعيتِ رأي مردم در دمکراسي هاي رايج دنيا اساساً در نظامی که ما به دنبال آن هستيم و آن را حکومت اسلامي و حاکميت اسلام به حساب مي‏آوريم، متفاوت است." او همچنین در خردادماه سال ۱۳۸۵ نیز گفت: "در جمهوري اسلامي، ولايت الهي كه مبدأ مشروعيت نظام محسوب مي شود، به ولي فقيه منتقل مي شود و مشروعيت قوانين به انطباق با اسلام و مسئله رهبري است." البته به نظر می رسد عقاید رهبر جمهوری اسلامی ایران در تناقض با سخنانی باشد که او ۲۷ سال پیش در خطبه های نماز جمعه تهران بیان کرده و گفته بود: "حتی مقام رهبری هم بنا بر نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی ما که ملهم از دین و اسلام است با انتخاب مردم انجام می‌گیرد. این مردمند که عالی‌ترین مقام کشور یعنی رهبر را انتخاب می‌کنند، آنها می‌خواهند تا رهبر، رهبر شود [...] همه در نهایت به انتخاب مردم برمی‌گردند."

بحث مشروعیت ولی فقیه از جانب مردم یا از سوی خداوند، هنگامی دوباره داغ شد که هاشمی رفسنجانی در خطبه های آخرین نماز جمعه خود در تهران در ۲۶ تیرماه "مشروعیت نظام جمهوری اسلامی را برگرفته از مردم" دانست. او حتی با اشاره به دوران حضرت علی، امام اول شیعیان تلویحا اعلام کرد که اگر مردم ولی فقیه را نخواهند نمی توان آن ها را به زور مجبور به پذیرش او کرد. سخنان هاشمی رفسنجانی واکنش شدیدی در میان طرفداران آیت الله خامنه ای برانگیخت. بلافاصله محمد یزدی، عضو مجلس خبرگان رهبری این سخن هاشمی را "غلط فاحش" نامید و گفت: "حکومت اسلامی مشروعیت خود را از خداوند می‌گیرد. صرف همراهی مردم، مشروعیت نظام را ایجاد نمی‌کند".

ریشه های مشروعیت ولی فقیه در دوران رهبری آیت الله خمینی بحث برانگیز نبود. اما مدتی پس از آن که آیت الله خامنه ای به عنوان ولی فقیه کار خود را آغاز کرد، این بحث در میان روحانیون و روشنفکران جمهوری اسلامی آغاز شد که آیا مردم توسط نمایندگان خود در مجلس خبرگان شخصی را به عنوان ولی فقیه انتصاب می کنند و بدین ترتیب ولی فقیه مشروعیت خود را از رای مردم می گیرد و یا آن که اعضای مجلس خبرگان تنها وظیفه کشف ولی فقیه را که از سوی خداوند و معصومین منصوب شده و مشروعیت خود را به دست آورده بر عهده دارند. مشهورترین چهره نظریه پرداز که به عدم مشروعیت رای مردم قایل است، آیت الله محمدتقی مصباح یزدی است که در کتاب "حکومت اسلامی و ولایت فقیه" خود، مشروعیت ولی فقیه را ناشی از نصب او توسط امام معصوم می داند. مصباح یزدی می گوید: "این نظام است که مشروعیت خود را از ولی فقیه می‌گیرد -نه برعکس- و تمام کارهای قوای سه‌گانه زمانی اعتبار دارد که رضایت ولی فقیه را به همراه داشته باشد." علاوه بر مصباح یزدی، چهره های دیگری نظیر آیت الله جوادی آملی، مکارم شیرازی، صافی گلپایگانی و نوری همدانی نیز نظریات نسبتا مشابهی در این زمینه دارند.